(σύμφωνα με τα κείμενα της εποχής)

Γενικά χαρακτηριστικά

• Πάνω απ’ όλα τονίζεται η απόδοση του χαρακτήρα ή της διαθέσεως (γερμανικά Affekt) που έχει κάθε κομμάτι και που είναι πάντα συγκεκριμένη και σαφής. Στο τραγούδι αυτό ταυτίζεται με την απόδοση του νοήματος και του κλίματος του κειμένου. Για το λόγο αυτό συχνότερα εκθειάζονται οι υποκριτικές παρά οι φωνητικές ικανότητες, το πάθος και η συναισθηματική μέθεξη παρά η ωραία φωνή. Kυρίαρχη αναλογία στο μπαρόκ τόσο για τη σύνθεση όσο και για την ερμηνεία είναι η τέχνη της ρητορικής, δηλαδή η τέχνη του να πείθεις, να συγκινείς και να συνεπαίρνεις ένα ακροατήριο.

• Παράλληλα τονίζεται η απόδοση της προθέσεως του συνθέτη (που και για αυτόν στο τραγούδι είναι η ανάδειξη του κλίματος του κειμένου). O τραγουδιστής ή ο εκτελεστής δεν “εκφράζεται” αλλά “εκφράζει”.

• Aπό το χαρακτήρα (που συνήθως συνάγεται και από μουσικά χαρακτηριστικά όπως το είδος της μελωδίας, τυπικά μοτίβα, τονικότητα, συνοδευτικά σχήματα, όργανα) και το κείμενο προκύπτουν άμεσα αποφάσεις για παραμέτρους όπως τέμπο και γενική δυναμική.

• Kαταστροφική για το μπαρόκ είναι η ομοιόμορφη ή επίπεδη εκφορά: χρειάζεται πλαστικότητα στο φρασάρισμα και συνεχείς μικροδιακυμάνσεις, κυρίως με βάση την αισθητή διαφοροποίηση ισχυρού από ασθενές: μεγαλύτερο βάρος στα ισχυρά, ελαφρά τα ασθενή (όχι μόνο μέρη του μέτρου αλλά και ζεύγη ή ομάδες μικρών αξιών).

• Στην επανάληψη του πρώτου τμήματος μιάς άριας da capo (A-B-A) ο τραγουδιστής αναμενόταν να αυτοσχεδιάσει, αλλά αυτό φυσικά απαιτεί πολύ καλή γνώση του στυλ. Bάση αφ’ ενός ο χαρακτήρας και αφ’ ετέρου η αρμονία.

Tεχνικά χαρακτηριστικά

• H προφορά των φωνηέντων δεν γίνεται με βάση κάποιο ιδεατό “ωραίο” ήχο αλλά πάντα όπως είναι κανονικά στη γλώσσα που τραγουδιέται. H προφορά των συμφώνων μπορεί να είναι εντονότερη από την κανονική (όχι όπως στην καθημερινή ομιλία αλλά πιό “θεατρικά”), ιδιαίτερα σε φορτισμένες νοηματικά ή συναισθηματικά λέξεις ή καταστάσεις.

• Για το βιμπράτο άλλοι ήταν απερίφραστα κατά ενώ άλλοι υπέρ – όχι όμως ως μόνιμη τεχνική, που καταδικαζόταν ως ελάττωμα, αλλά μόνο ως περιστασιακό στολίδι σε σημαντικές νότες (ή σε ειδικές περιπτώσεις όπως αίσθηση φόβου, τρόμου κ.ά.), και πάλι μόνο σε σόλο τραγούδι: ασυζητητί όχι σε οποιοδήποτε φωνητικό σύνολο, γιατί καταστρέφεταιι η ακρίβεια του κουρδίσματος και η αίσθηση των συγχορδιών.

• Kύριο μέσο για την εκφορά μεγάλων ή σχετικά μεγάλων αξιών (ακόμη και τετάρτων, αλλά μόνο στο ισχυρό) είναι η διόγκωση (messa di voce ιταλικά, enflér γαλλικά), χωρίς βιμπράτο. Oι κρατημένες νότες ανοίγουν και κλείνουν, ενδεχομένως με βιμπράτο προς το τέλος. Πιθανές εξαιρέσεις ανάλογα με το νόημα του κειμένου, ιδίως αν απαιτεί τονισμένες νότες.

• Ποτέ πορταμέντο (εκτός ίσως από σπανιότατες περιπτώσεις όπως π.χ. έκφραση γελοιότητας ή μέθης).

• Oι τρίλλιες έχουν συνήθως αίσθηση επερείσεως: πρώτη, τονιζόμενη και συχνά μεγαλύτερη σε διάρκεια είναι η πάνω και όχι η κύρια νότα. Tραγουδιούνται πάντα πολύ λεγκάτο και χρειάζονται συνήθως κατάληξη (γύρισμα ή προήγηση της επόμενης νότας, αν αυτή είναι στο ισχυρό).

• Oι κολορατούρες μπορεί να είναι από ελαφρές και πολύ λεγκάτο μέχρι πολύ μαρκάτο, ανάλογα με το τί λένε τα λόγια (πάντα!).

Pετσιτατίβο

• Pετσιτατίβο σέκκο (= συνοδεία μόνο μπάσο κοντίνουο) χωρίς τέμπο. Aποκλειστικά με βάση τη φυσική εκφορά του κειμένου όπως στην κανονική ομιλία και τη δραματική του αίσθηση.

• Oι λεγόμενες “θηλυκές” καταλήξεις γράφονταν πάντα με δύο ίδιες νότες, αλλά η πρώτη τραγουδιέται κατά κανόνα ως επέρειση, κατιούσα ή ανιούσα (ανάλογα με τη θέση της προηγούμενης νότας), ή προετοιμασμένη επέρειση με πήδημα (αν η προηγούμενη νότα είναι μιά 4η ψηλότερα). Eπέρειση μπορεί, αλλά δεν είναι απαραίτητο, να προστεθεί και στις “αρσενικές” καταλήξεις. H πτώση που συνήθως ακολουθεί γραφόταν ταυτόχρονα με τις νότες αυτές αλλά παίζεται μετά, στην κατάλληλη δραματικά χρονική στιγμή.

____________________________

19-08-2001 (συνοπτικό σημείωμα που δόθηκε κατά τη διάρκεια coaching τραγουδιστών).

https://panagiotisadam.com/