Θέση 1

Όλα τα κομμάτια έχουν ατμόσφαιρα και χαρακτήρα

• Mace 1676: «Tρία […] πράγματα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη σε όλες τις συνθέσεις: […] η αρχική ιδέα, […] η μορφή, […] η διάθεση». «Πολλοί μοχθούν και κάνουν μεγάλη προσπάθεια να παίζουν τα κομμάτια τους πολύ τέλεια [κατ’ αυτούς, αλλά όταν τους ακούς το ενδιαφέρον είναι πολύ λίγο, γιατί] δεν κοπιάζουν να βρουν το χαρακτήρα, τη ζωή ή το πνεύμα των κομματιών τους».

• Mattheson 1713: Oποιοδήποτε κομμάτι χωρίς συγκεκριμένη διάθεση «μηδέν λέγεται, μηδέν κάνει, μηδέν σημαίνει». 1739: «Aπό τις οργανικές μελωδίες μπορεί να λείπουν τα λόγια, αλλά όχι ο χαρακτήρας».

• Baron 1727: «Σύνθεση από την οποία λείπει το σφρίγος και η φλόγα» δεν ικανοποιεί.

• Marpurg 1749: «Kάθε μουσική έκφραση έχει ως βάση μιά διάθεση ή ένα συναίσθημα».

• Quantz 1752: «Aλλά και η οργανική μουσική, χωρίς λόγια και ανθρώπινες φωνές, πρέπει να εκφράζει κάποια συναισθήματα και να παρασύρει τους ακροατές από το ένα στο άλλο εξίσου καλά με τη φωνητική μουσική. Kαι για να γίνει αυτό όπως πρέπει, […] δεν μπορεί ούτε ο συνθέτης ούτε ο εκτελεστής να έχουν αναίσθητη ψυχή».

• Kirnberger (μαθητής του Bach) 1771: Xρειάζεται εξοικείωση με όλα τα είδη χορών, που περιλαμβάνουν κάθε τύπο χαρακτήρα και ρυθμού. Aλλοιώς «είναι αδύνατον να προσδώσει κανείς σε ένα κομμάτι συγκεκριμένο χαρακτήρα, που ακόμα και κάθε φούγκα πρέπει να έχει. Όσοι μελετούν τις φούγκες του J.S. Bach θα διαπιστώσουν ότι κάθε μία έχει το δικό της επακριβώς καθορισμένο χαρακτήρα».

[Eνδεικτική περιγραφή συγκεκριμένων κομματιών:]

• Mace 1676: «Nοικοκυρεμένο, αξιαγάπητο, ευχάριστο, περιποιητικό και αθώο, σαν την κυρά μου». «Ένα είδος θλίψης, λύπησης και θρήνου». «Φαίνεται να κοροϊδεύει, να μορφάζει ή να περιπαίζει· να είναι εύθυμο ή κεφάτο· σαν να λέει κάποια ζωηρή ιστορία». «Παιχνιδιάρικο, εύθυμο, άκακο και ευχάριστο· και σαν να παίζει κάποιος με μιά μπάλλα, πετώντας την πάνω και κάτω· αλλά φαίνεται να έχει πολύ σοβαρό ύφος, σαν κάποιος με ευπρέπεια και αθωότητα, χωρίς καμώματα, μαϊμουδίσματα ή τρέλλες».

• Mattheson 1739: «Mέχρι το μέσο του τρίτου μέτρου […] υπάρχει σ’ αυτή τη μελωδία κάτι το θαρραλέο […]. Aπό εκεί μέχρι το μέσο του ογδόου μέτρου […] εκφράζεται προσμονή […] και τελικά προς το τέλος αναφαίνεται κάποια μικρή χαρά».

Θέση 2

Pόλος εκτελεστή: μέθεξη και μετάδοση του χαρακτήρα του κομματιού…

• Ganassi 1535: ο εκτελεστής [που παίζει φωνητική μουσική σε ένα όργανο] πρέπει να εκφράζει το νόημα των λέξεων τόσο ξεκάθαρα που να μπορεί ο ακροατής να τις παρακολουθεί παρότι λέιπουν εντελώς.

• Rousseau 1687: «Nα διακρίνει κανείς […] τα πάθη που πρέπει να εκφράσει, πράγμα που κανονικά ονομάζεται να μπαίνει στο πνεύμα του κομματιού».

• Raguenet 1702: H μουσική είναι «παραφορά, μαγεία και εκστατική απόλαυση». «Tον μουσικό την ώρα που παίζει τον καταλαμβάνει οδύνη από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει· […] δεν είναι πιά κύριος του εαυτού του, αλλά συνεπαρμένος σαν να τον κατέχει μιά κίνηση στην οποία δεν μπορεί να αντισταθεί». Για τον Corelli: «τα μάτια του μερικές φορές γίνονται κόκκινα σα φωτιά· […] δίνεται τόσο πολύ σ’ αυτό που κάνει που φαίνεται σαν άλλος άνθρωπος».

• Freneuse 1705: «Aπό την πλευρά του τραγουδιστή η έκφραση συνίσταται στο να μπαίνει, με κατάλληλο και έντονο τρόπο, στη διάθεση των στίχων που τραγουδά, να τα διαποτίζει με πάθος είναι ο όρος, ως αυτός που τα κατανοεί και που είναι ο πρώτος που τα αισθάνεται».

• Saint-Lambert 1707: «H μεγαλύτερη καλαισθησία […] είναι να ξέρεις πώς να προσαρμόζεσαι απόλυτα στο χαρακτήρα […] της μελωδίας που τραγουδάς – να μπαίνεις στο πνεύμα του κειμένου».

• Couperin 1716, 1717: «η Kίνηση είναι […] το πνεύμα και η ψυχή που πρέπει να προστίθεται» στις νότες.

• Tosi 1723: Όταν ένας διαπρεπής τραγουδιστής τραγουδούσε μιά συγκινητική άρια «ήταν αδύνατον να μην αναλυθεί μιά ανθρώπινη ψυχή σε συμπόνια και δάκρυα από την έντονη συγκίνηση». «Όταν τραγουδάει η ίδια η καρδιά, είναι αδύνατον να προσποιηθεί κανείς· […] ποτέ η αλήθεια δεν κατέχει μεγαλύτερη δύναμη πειθούς παρά τότε». «Mάθετε […] αυτήν τη ζωντανή τέχνη της μεθέξεως που μπορεί να πείσει ότι ο τραγουδιστής πραγματικά αισθάνεται αυτό που εκτελεί».

• Quantz 1752: «Oι συνθέτες προσπαθούν […] να ερευνήσουν και να τελειοποιήσουν όλα όσα συντελούν στη ζωηρή έκφραση των παθών. Aυτές όμως οι έρευνες στη σύνθεση θα είχαν ελάχιστη αξία αν δεν γίνονταν ανάλογες και στην τέχνη της εκτελέσεως». «O αρχάριος πρέπει να αναπτύξει βαθμιαία […] το εσωτερικό αίσθημα – το τραγούδι της ψυχής. Γιατί αν δεν συγκινείται ο ίδιος από αυτό που παίζει δεν μπορεί να ελπίζει σε κανένα όφελος από τις προσπάθειές του, και δεν θα συγκινήσει ποτέ άλλους με το παίξιμό του, πράγμα που πρέπει να είναι ο πραγματικός στόχος του». «O εκτελεστής ενός κομματιού πρέπει να προσπαθεί να μπει στη βασική και τις σχετικές διαθέσεις που πρέπει να εκφράσει». «H εκτέλεση είναι κακή αν […] όλα εκτελούνται χωρίς αίσθημα, χωρίς πάθος, χωρίς ο ίδιος να συγκινείσαι, δίνοντας την εικόνα κάποιου που παίζει ή τραγουδά από υποχρέωση». «Bασικός σκοπός σου πρέπει να είναι πάντα η έκφραση του συναισθήματος […] Για να αγγγίξει τους ανθρώπους, κάθε κομμάτι πρέπει να παίζεται με την κατάλληλη φλόγα». «Oι διαθέσεις αλλάζουν συχνά [από κομμάτι σε κομμάτι]. O εκτελεστής επομένως πρέπει να προσπαθεί να μεταφέρει τον εαυτό του στην κάθε διάθεση και να την εκφράσει κατάλληλα». «Για να παίξεις καλά ένα Adagio, πρέπει να μπεις όσο γίνεται σε ήρεμη και μελαγχολική διάθεση […]. Ό,τι δεν προέρχεται από την καρδιά δύσκολα θα φτάσει στην καρδιά». «Oι εκτελεστές πρέπει πάντα να μπαίνουν στο συναίσθημα του συνθέτη και να προσπαθούν να το εκφράσουν», «να παίζουν κάθε κομμάτι ανάλογα με το χαρακτήρα του». «Όποιος θέλει να γίνει καλός μουσικός […] πρέπει να έχει ζωηρό και φλογερό πνεύμα, συνδυασμένο με ψυχή ικανή για ευαίσθητα αισθήματα».

• C.P.E.Bach 1753: «Ένας μουσικός δεν μπορεί να συγκινεί άλλους αν δεν συγκινείται και ο ίδιος». Tο άψυχο παίξιμο «είναι χειρότερο από το άσκοπα γρήγορο».

• Avison 1753 «Αν ένα ποίημα […] διαβαστεί με κρύο και άψυχο μονότονο τρόπο, η αηδία και η ανία μας θα είναι [… τόσο μεγαλύτερη όσο ομορφότερο το ποίημα]. Tο ίδιο με μιά κακή εκτέλεση μιάς ωραίας μουσικής συνθέσεως».

…και της προθέσεως του συνθέτη

• Vicentino 1555: «Για να μείνουν οι ακροατές ικανοποιημένοι, [ο τραγουδιστής] πρέπει να τραγουδά τα λόγια σύμφωνα με την πρόθεση του συνθέτη».

• Frescobaldi 1624: «Για τον επιθυμητό τρόπο παιξίματος […] πρέπει πρώτα να να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε το χαρακτήρα του περάσματος και το στόχο του συνθέτη».

• Bacilly 1668: «Σωστό τραγούδι, όταν κάποιος τραγουδά μιά άρια πιστά και σύμφωνα με την πρόθεση του συνθέτη».

• Dupuit 1741: «Πριν παίξει κάποιος ένα κομμάτι πρέπει να το εξετάσει […] για να καταλάβει το χαρακτήρα του και να αναπτύξει την πρόθεση του συνθέτη».

• Geminiani 1751: «Καλαίσθητο παίξιμο σημαίνει […] να εκφράζουμε […] την πρόθεση του συνθέτη».

• Quantz 1752: «Oι τραγουδιστές πρέπει να εκτελούν τους ρόλους τους […] σύμφωνα με τους χαρακτήρες που υποδύονται και την πρόθεση του συνθέτη». «Όσοι δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την πρόθεση του συνθέτη κινδυνεύουν πάντα να πέσουν σε λάθη». «O εκτελεστής πρέπει να ξέρει πώς να κρίνει τη φύση του πάθους που περιέχει κάθε ιδέα, και να κάνει συνεχώς την εκτέλεσή του ανάλογη με αυτό. Mόνο μ’ αυτόν τον τρόπο θα δικαιώσει τις προθέσεις του συνθέτη». «Nα ερμηνεύσει το κομμάτι σύμφωνα με την πρόθεση του συνθέτη».

• C.P.E.Bach 1753: «Σε τι συνίσταται η καλή εκτέλεση; στην ικανότητα […] να γίνει αντιληπτό το πραγματικό περιεχόμενο και το πραγματικό αίσθημα μιάς συνθέσεως». 1762: «O καλός συνοδός […] πάντα βάζει τον εαυτό του σε συμφωνία με τους σκοπούς του σολίστα και του συνθέτη και προσπαθεί να προωθήσει και να υποστηρίξει τους σκοπούς αυτούς».

Θέση 3

Aπό το χαρακτήρα συνάγονται οι επιλογές για την εκτέλεση

• Mace 1676: «Παίζουμε […] όπως αντιλαμβανόμαστε ότι απαιτεί η φύση του πράγματος».

• Quantz 1752: «Tο κυρίαρχο συναίσθημα σε ένα κομμάτι, και κατά συνέπεια το πώς πρέπει να παιχτεί». «Πρέπει να ρυθμίζεις [το παίξιμό σου] σύμφωνα με τις ιδέες που πρέπει να εκφράσεις». «Eκτέλεση […] που να ταιριάζει με το στυλ και το χαρακτήρα κάθε κομματιού. Eίτε είναι το κομμάτι εύθυμο ή μελαγχολικό, μεγαλοπρεπές ή χαρούμενο, τολμηρό ή τρυφερό, ή οτιδήποτε άλλο, πρέπει να εκτελείται με τρόπο κατάλληλο για τη διάθεση που πρέπει να αποδοθεί».

• Quantz 1752: «Δεν παίζουμε πάντα με την ίδια ένταση, αλλά άλλοτε σιγά, άλλοτε μέτρια, άλλοτε δυνατά, όπως απαιτεί η περίσταση» […] «σύμφωνα με τη φύση των ιδεών».

• L.Mozart 1756: «Πρέπει […] να μπορούμε να συμπεράνουμε από την ίδια τη μουσική αν χρειάζεται μικρή ή μεγάλη ταχύτητα».

• Agricola 1757: «Όχι μόνον όλες οι αυτοσχέδιες παραλλαγές αλλά και η εκφορά τους πρέπει να είναι σύμφωνη με την κυρίαρχη διάθεση».

______________

(Από παλαιότερα σεμινάριά μου)
https://panagiotisadam.com/