Michelangelo Merisi da Caravaggio: 1571–1610.
Carlo Gesualdo da Venosa: 1566–1613.
Και οι δύο έντονοι χαρακτήρες, και οι δύο εγκλημάτησαν, και οι δύο ιδιοφυείς και τολμηροί στην τέχνη τους, και οι δύο αφετηρίες του μπαρόκ.

[Κλικ στις εικόνες για μεγέθυνση]

Caravaggio: Ο Άγιος Ιερώνυμος

Gesualdo: Illumina faciem tuam

Oxford Camerata, διεύθ. Jeremy Summerly

Illumina faciem tuam super servum tuum, et salvum me fac in tua misericordia. Domine, non confundar, quoniam invocavi te.
(Στίχοι 17-18 του Ψαλμού 30, όπως εμφανίζονται στο μεσαιωνικό “Ψαλτήριο του Αγίου Ιερώνυμου”.)

Επίφανον το πρόσωπόν σου επί τον δούλον σου, σώσον με εν τω ελέει σου. Κύριε, μη καταισχυνθείην, ότι επεκαλεσάμην σε.

Caravaggio: Ο Επιτάφιος Θρήνος

Gesualdo: Aestimatus sum
(8o ρεσπονσόριο του Μεγάλου Σαββάτου)

The Hilliard Ensemble

Aestimatus sum cum descendentibus in lacum; factus sum sicut homo sine adjutorio, inter mortuos liber.
Posuerunt me in lacu inferiori, in tenebrosis et in umbra mortis.

Λογαριάζομαι μαζί μ’ αυτούς που’χουν κατέβει στην άβυσσο. Είμαι σαν άνθρωπος δίχως βοήθεια πια, μες στους νεκρούς ελεύθερος.
Με βάλαν στη βαθειά την άβυσσο, στο έρεβος και στου θανάτου τη σκιά.

Caravaggio: Η θυσία του Ισαάκ

Gesualdo: Ecce quomodo moritur justus
(6o ρεσπονσόριο του Μεγάλου Σαββάτου)

The Hilliard Ensemble

Ecce quomodo moritur justus, et nemo percipit corde; et viri justi tolluntur, et nemo considerat; a facie iniquitatis sublatus est justus, et erit in pace memoria eius.
Tamquam agnus coram tondente se obmutuit, et non aperuit os suum; de angustia et de judicio sublatus est.

Να πώς πεθαίνει ο δίκαιος, και δεν ταράζονται οι καρδιές. Χάνονται οι δίκαιοι, και δεν νοιάζεται κανένας. Ο δίκαιος δε θ’ αντικρύζει πια την ανομία, κι η μνήμη του εν ειρήνη.
Βουβός όπως αρνί μπρος στον κουρέα του, το στόμα του δεν άνοιξε. Απομακρύνθηκε από τα βάσανα κι από την κρίση.

***

Μερικές παρατηρήσεις για το Ecce quomodo moritur justus (πατήστε εδώ για την παρτιτούρα).

Η υφή είναι κατά βάση η της αναγεννησιακής πολυφωνίας. Όμως:
– Προσέξτε τις επανειλημμένες χρωματικές συνδέσεις και κακές σχέσεις οκτάβας.
– Προσέξτε την αλλόκοτη πλάγια πτώση των μέτρων 54-55.
– Προσέξτε τις περίεργες γωνίες των μελωδικών γραμμών.
– Προσέξτε τις ελαττωμένες συγχορδίες στα μέτρα 3-6: στη λέξη “moritur” (πεθαίνει).
– Προσέξτε τις ελαττωμένες 4ες και άλλα ανάλογα στα μέτρα 42-50: στη λέξη “angustia” (οδύνη).
– Προσέξτε στα μέτρα 16-17 το χειρισμό του “iniquitatis” (ανομίας): μεγάλη 6η προς τη λέξη αυτή (και μάλιστα σε δύο φωνές ταυτόχρονα) και κατόπιν απροετοίμαστη 7η (αμφότερα απαγορευόμενα μέχρι τότε).
– Και βέβαια, ίσως πάνω απ’ όλα (σε εξαιρετική απόδοση από το Hilliard Ensemble), την εκπληκτική έκρηξη των μέτρων 12-13 (00:33-37 της ηχογράφησης) για τη λέξη “tolluntur” (σκοτώνονται) – και τον αντίκτυπό της στα μέτρα 18-19 (00:55-59), για το “sublatus est” (απομακρύνθηκε).

__________________
25-5-08
https://panagiotisadam.com/