To Mille Regretz είναι ένα αριστουργηματικό chanson (ήτοι πολυφωνικό τραγούδι με γαλλικό κείμενο, συνήθως με ερωτικό ή περιγραφικό περιεχόμενο) του Josquin. Είναι μάλλον ένα από τα chansons που έδωσε ο Josquin στον Kάρολο τον 5ο της Iσπανίας το 1520 (εξ ου και ο εναλλακτικός τίτλος του Narvaez) και έγινε πολύ αγαπητό μετά το θάνατο του συνθέτη. Υπάρχει ολόκληρη λειτουργία του Morales βασισμένη σε αυτό, καθώς και εξάφωνο chanson του Gombert εμπνευσμένο επίσης από αυτό.
Είναι γραμμένο στον πλάγιο του Φρύγιου, που από το μεσαίωνα θεωρείται ο πιο λυπητερός τρόπος. Λόγω του περιεχομένου φτάνει μέχρι στο να παραβεί τη σύμβαση της 3ης Πικαρντί: το μοναδικό απ’ όσο γνωρίζω αναγεννησιακό κομμάτι που τελειώνει με ελάσσονα συγχορδία (και μάλιστα με τον εμφανέστερο τρόπο: με τη σοπράνο να τελειώνει ανεβαίνοντας προς την 3η της συγχορδίας).
Mετάφραση όσο γίνεται κατά λέξη:
Xίλιες μεταμέλειες που σε εγκατέλειψα
και απομακρύνθηκα από το ερωτικό σου πρόσωπο
έχω τόσο μεγάλο πένθος και οδυνηρή στεναχώρια
που μου φαίνεται πως σύντομα οι μέρες μου θα τελειώσουν.
Πιο ελεύθερη απόδοση:
Mετανοιώνω χίλιες φορές που σ’ άφησα
κι είμαι μακριά απ’ το αγαπημένο πρόσωπό σου
η λύπη μου κι ο πόνος μου είναι τόσο μαύρος
που μετρημένες φαίνονται οι μέρες μου.
Τραγουδά το Hilliard Ensemble
Εδώ η παρτιτούρα
Μέρος του ρεπερτορίου των νυκτών εγχόρδων ήταν οι μεταγραφές ή διασκευές φωνητικών κομματιών, πράγμα χρήσιμο για τη στενότερη επαφή με σημαντικούς συνθέτες, τη μελέτη της αντίστιξης και την εφαρμογή της στην ταστιέρα. Ο Josquin ήταν αναγνωρισμένος ως ο σπουδαιότερος συνθέτης της εποχής του, κι έτσι έχουν διασκευαστεί πολλά κομμάτια του. Το συγκεκριμένο chanson το διασκεύασε για σόλο βιχουέλα ο Narvaez, με τίτλο La cancion del Emperador, στο βιβλίο του Los seys libros del Delphin de musica που εκδόθηκε το 1538.
Παίζει ο Francisco Hervàs
Εδώ η αυθεντική ταμπλατούρα και εδώ η μεταγραφή της για κιθάρα.
Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου που γίνονταν συχνά οι διασκευές: όχι νότα προς νότα μεταγραφή αλλά εμπλουτισμός με αυτοσχεδιαστικού τύπου προσθήκες (“glosas” στα Ισπανικά) – άρα και χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου που θα αυτοσχεδίαζε κανείς πάνω σε ένα δοσμένο κομμάτι. Εδώ μιά άμεση αντιπαραβολή του πρωτοτύπου και της διασκευής.
Αξίζει να σημειώσουμε και ότι ένα από τα σημαντικότερα αναγεννησιακά βιβλία για τις αυτοσχέδιες προσθήκες είναι επίσης Ισπανικό: το Tratado de glosas του Diego Ortiz, που εκδόθηκε το 1553 (σύγχρονη έκδοση: Bärenreiter).
Update 2021:
A.
Πρόσφατα βρήκα και μετέγραψα δύο ακόμα διασκευές (για λαούτο) του MR, από την ίδια περίοδο. Είναι πολύ υποδεέστερες αυτής του Narvaez, αλλά αξίζει να συμπεριλάβουμε και αυτές στην άμεση αντιπαραβολή.
Εκτός από το ότι προσφέρουν μερικά εναλλακτικά δείγματα αυτοσχεδιαστικών προσθηκών, είναι χρήσιμες και για το ζήτημα των ficta. Σε ένα φωνητικό έργο της αναγέννησης ενδέχεται να υπονοούνται αλλοιώσεις που ο συνθέτης δεν μπαίνει στον κόπο να γράψει (συνηθέστερη περίπτωση οι προσαγωγείς στις πτώσεις). Αλλά βεβαίως δεν μπορεί να συμβαίνει το ίδιο στις ταμπλατούρες των νυκτών: αντί για νότα στο πεντάγραμμο δείχνουν ποιό τάστο ποιάς χορδής να πατηθεί, άρα είναι πάντα απολύτως σαφείς ως προς τις αλλοιώσεις, και αποτελούν τεκμήριο για τη σχετική πρακτική. Έτσι, οι αλλοιώσεις που έχει εισαγάγει ο Narvaez θεωρούνται πια σχεδόν δεδομένες ως αρμόζουσες για την εκτέλεση του chanson του Josquin. Κι όμως, κάθε άλλο παρά αυτονόητο θα έπρεπε να είναι αυτό. Το αποδεικνύουν οι δύο επιπλέον διασκευές, που τις χωρίζουν λίγα μόνο χρόνια από αυτήν του Narvaez (λιγότερα από όσα χωρίζουν τον Narvaez από τον Josquin), και δεν έχουν τις ίδιες αλλοιώσεις.
B.
Παραθέτω και μερικά ακόμα σχετικά κομμάτια. Εκτός από του Gombert (βλ. πρώτη παράγραφο), υπάρχουν άλλα δύο MR από το 16ο αιώνα, αμφότερα τρίφωνα, αμφότερα με ιδέες από το αρχικό του Josquin:
Επιπλέον, ο Susato έγραψε και δύο chansons με κείμενο που αποτελεί απάντηση στο MR (εξ ου και η πρότασή του ότι μπορούν να τραγουδιούνται μαζί με αυτό):
Τέλος, ο δαιμόνιος Susato μεταμόρφωσε επίσης το MR του Josquin σε Παβάνα!
_______________________________
Παναγιώτης Αδάμ 